Ronde tafel gesprek: (Terug naar) de essentie van ventileren

Ventileren is essentieel voor een gezond en actief binnenklimaat. Door allerlei complexe wet- en regelgeving en de focus op energiebesparing is dat primaire doel enigszins op de achtergrond geraakt. De dame en heren aan tafel maken zich sterk om het primaire doel van ventilatie opnieuw onder de aandacht te brengen; de kwaliteit van de binnenlucht. Ze bekijken de laatste trends en innovaties in de sector, bespreken de serieuze pijnpunten en doen suggesties om meer bewustwording te creëren bij de eindgebruikers.

Als het om ventilatie gaat, miste ik vooral de laatste jaren de focus op luchtkwaliteit, begint Leon van Bohemen. “De focus lag vooral op energiebesparing. Binnenluchtkwaliteit is altijd de primaire functie van ventilatie geweest. Dat besef zie ik nu gelukkig weer terugkomen, ingegeven door allerlei activiteiten.” Rick Bruins: “Het is belangrijk ons te realiseren dat de kwaliteit van de binnenlucht van een grotere invloed is op onze gezondheid dan de kwaliteit van de buitenlucht. Een gemiddelde Nederlander brengt immers veel meer tijd binnen door dan in de buitenlucht.” Zoe Nguyen: “Omwille van de regelgeving was ventilatie vooral op energie gefocust, waarop fabrikanten van installaties hebben ingespeeld. Nu zien we een positieve trend dat ook fabrikanten weer terug naar de essentie gaan.” Barry Kooistra vult aan: “Een goed ventilatiesysteem creëert inderdaad een mooie balans tussen energie, comfort en luchtkwaliteit. Daarnaast is gemak ook belangrijk. Het risico bestaat dat fabrikanten – als we niet oppassen – hele mooie complexe installaties gaan maken, die ver boven de pet gaan van de gemiddelde gebruiker. Een gebruiker wil juist een installatie waar hij geen omkijken meer naar heeft. In feite moet de gebruiker enkel zich ervan bewust zijn om zijn filters om de zes maanden te vervangen. Voor die uitdaging staan we als industrie.”

VLMedia-20

Prestatieverslag
In tegenstelling tot in onze buurlanden, zoals België en Duitsland, zijn we in Nederland niet in staat om in alle gevallen een goede installatie op te leveren, merkt Barry Kooistra op. “Waarom? Simpelweg omdat er geen controle is tijdens de oplevering.” Volgens Zoe Nguyen hebben fabrikanten van ventilatiesystemen een enorme vooruitgang geboekt qua installatiegemak. “Vroeger was de kans dat een installateur een ventilatiesysteem verkeerd kon installeren groot. Dat heeft geleid tot een negatief beeld over de ventilatiemarkt. Daar zijn we nu gelukkig langzaam van af aan het komen. De huidige systemen zijn veel gebruiksvriendelijker voor de installateur dan pakweg tien jaar geleden.” Alfred Lems: “Het gaat om het totaalplaatje. Je kan een goede en energiezuinige ventilatiebox plaatsen, maar alles wat daarachter hangt moet ook kloppen. Een totaalinspectie op het einde van de rit is dan helemaal zo gek nog niet.” Marc Achten: “In België gebeurt dat al. Sinds 2016 is hier een ventilatiecoördinator aangesteld. Bij ieder nieuwbouwproject wordt een ventilatievoorontwerp gemaakt waarop alle componenten staan ingetekend. Dit wordt gevolgd tot aan oplevering. Vervolgens komt er een nameting om te kijken of alles in balans staat en of de prestaties zoals vooraf gesteld worden behaald.” Natasja Alders voegt toe: “De wens is om in dat verslag straks nog veel meer op te nemen, zoals de akoestiek, de luchtdichtheid, alsook het onderhoud.” Leon van Bohemen: “In Nederland is dat inderdaad niet zo hard afgedwongen. Maar uiteindelijk zou je dat onder aan de streep ook helemaal niet nodig moeten hebben. Als iedereen doet wat hij belooft, krijg je een perfecte installatie.” Rick Bruins: “Onderzoek (MoniCair) heeft aangetoond dat voldoen aan de bouwregelgeving niet in alle gevallen tot een optimaal resultaat leidt. Gelukkig hebben we alle middelen, ervaring en kennis in huis om een met een mooie ventilatie installatie het binnenklimaat te optimaliseren.” Volgens Zoe Nguyen zouden we zowel in België als Nederland ventilatie-experts moeten aanstellen die tegelijkertijd ook ambassadeurs zijn voor het begrip binnenluchtkwaliteit. “Zo boost je het positief beeld over ventilatie.”

VLMedia-22

Zeggenschap
Alfred Lems is van mening dat de gebruiker voor een groot deel verantwoordelijk is voor de kwaliteit van de installatie. “Je kan afzuigen wat je wil, maar als je niet op een goede manier toevoert, gaat het al mis, om maar eens een voorbeeld te noemen.” Volgens Bert Huizing zou een gebruiker ook meer zeggenschap moeten hebben in het ventilatieconcept. “Dat gebeurt in Nederland niet. Omwille van de toekomstige BENG eisen (2020) zijn er talloze commissies bezig met allerlei regeltjes te ‘verzinnen’ en dat maakt het allesbehalve overzichtelijk. Fabrikanten geven daar ieder volgens hun eigen filosofie invulling in. De eindgebruiker wordt echter niet gehoord. Laat de overheid basiseisen opstellen ten aanzien van energieprestatie, bijvoorbeeld dat er een balans moet zijn tussen energieverbruik en energieopwekking, eventueel aangevuld met een maximaal energieverbruik per m2. Laat de rest aan de markt (bewoner, investeerder, architect, adviseur en de industrie) over; er zullen dan diverse innovatieve ventilatiesystemen ontstaan, inspelend op de wensen en behoeften van alle marktpartijen. Voor elk wat wils.” Leon van Bohemen: “Bij het maken van keuzes in ventilatieconcepten worden de eindgebruikers inderdaad niet betrokken, dat gebeurt veelal door een projectontwikkelaar of aannemer. Veelal wordt een keuze gemaakt op basis van het energieverbruik. De primaire functie binnenluchtkwaliteit en gebruiksgemak worden daarbij vergeten.” Alfred Lems stelt het nog scherper: “Vraag eens aan een eindgebruiker naar het type ventilatiesysteem in zijn woning. Ik denk dat geen mens daar een antwoord op kan formuleren, laat staan dat men weet hoe ze het moeten bedienen.” Leon van Bohemen: “Een stukje bewustwording ontbreekt inderdaad.” Zelfs tot op heden weet 80% van de eindgebruikers niet dat ze filters moeten vervangen, vult Zoe Nguyen an. Barry Kooistra draait het om: “Waarom zou een bewoner zich daar bewust van moeten zijn? Die moet toch gewoon altijd verzekerd zijn van een gezond binnenklimaat?” Jérôme Eijsackers sluit zich daar bij aan. “Ventilatie moet voor zover mogelijk automatisch geregeld zijn. Gebruikers grijpen zelf toch niet in. Alleen op die manier garandeer je een goede luchtkwaliteit. Voorwaarde is wel dat er gekozen wordt voor robuuste, (helaas) meestal iets duurdere systemen dan gebruikelijk.”

Meer sexy maken
Met de herziening van de bepalingsmethode worden ventilatiesystemen die bewoners ontzorgen straks in positieve zin gestimuleerd, stelt Leon van Bohemen. “Dit wordt vanuit de branchevereniging en normcommissies opgepakt. De mens heeft nu eenmaal geen sensor tussen zijn oren die de luchtkwaliteit fijn kan meten. De bewoner zal op dat gebied moeten worden ontzorgd. Dat zal de komende jaren verder worden uitgerold.” Jérôme Eijsackers: “Een ventilatiesysteem moet eigenlijk op dezelfde manier werken als een cv-installatie en maakt ook dezelfde evolutie doormaken. Veertig, vijftig jaar geleden moest men met de kolenkachel ook zelf actief bezig zijn. Dat is verleden tijd. En dat geldt ook voor ventilatieconcepten. Alleen die bewustwording bij de gebruiker is er nog niet.” Leon van Bohemen: “De noodzaak om te automatiseren aan ventilatiekant is misschien nog wel groter dan aan de verwarmingskant.” Helemaal mee eens, zegt Bert Huizing. “CO2 ruik je niet en je wordt er ook niet ziek van.” Marc Achten: “Het principe van ‘knopje aan, knopje uit’ past ook niet meer in de huidige manier waarop we een woning moeten zien. Een woning wordt tegenwoordig verwarmd op een trage inertie; dat verloopt volledig automatisch. Ik kan me dan ook ergeren aan de grote elektriciteit leveranciers die promoten om op afstand je verwarming aan- en uit te zetten. Dat is niet meer de bedoeling.” Barry Kooistra: “We gaan daarom steeds meer naar een holistische aanpak. Bij ventilatie hoort ook verwarmen en koelen.” Jérôme Eijsackers: “En we moeten het misschien ook meer sexy maken. Zodra je het concept koppelt aan een app op je telefoon, kunnen mensen zien en uitlezen wat er precies gebeurt. Wellicht raken ze dan wel geïnteresseerd.”

VLMedia-3

Systemen
Bij nieuwbouw zien we dat balansventilatie aan een inhaalbeweging bezig is, zegt Bert Huizing. “Ook gaan we steeds meer naar zonale afvoer, niet in de laatste plaats omwille van de regelgeving.” Marc Achten is het daar niet mee eens: “Een C systeem voldoet nog altijd prima aan de huidige regelgeving. Maar mijn gezond verstand zegt: ‘als je over luchtkwaliteit praat, dan moet je de lucht gaan filteren en de fijnstof en pollen eruit halen’. De luchtkwaliteit binnen wordt veel beter als je werkt met een warmte-terugwinsysteem met filter. En dat heeft niks te maken met regelgeving. Er is geen regelgeving naar luchtkwaliteit.” Bert Huizing: “ Natuurlijke toevoer – mechanische afvoer als het kan, mechanische toevoer en -afvoer als het moet. Dit is een prima oplossing. Bij moeten hebben wij het over gebieden met een hoog fijnstofgehalte en de mogelijkheid van geluidoverlast, zoals in de nabijheid van snelwegen.” Barry Kooistra haalt het voorbeeld van Thomas Rau aan. “Hij praat over verlichting in plaats van lampen. Datzelfde geldt voor een bewoner, die wil gewoon frisse lucht. En daar is een scala aan technische mogelijkheden voor. Ik geloof niet in de relatie tussen systeemkeuze en luchtkwaliteit, die staan los van elkaar.” Leon van Bohemen sluit zich daar bij aan en zegt: “Het feit dat een woning geventileerd moet worden, zal nooit ter discussie staan, net zoals elke woning verwarmd moet worden. Er moet dus een ventilatiesysteem in, maar het is afhankelijk van de situatie welke installatie gekozen zal worden. Je moet daarbij wél kijken naar de luchtstromen. Er moet geventileerd worden voor frisse lucht, al dan niet gefilterd, maar dan moet de lucht wel bij de bewoner komen. En om dat te garanderen is een mechanische stroom per ruimte nodig. Hiervoor moet je uiteindelijk niet meer afhankelijk zijn van sterk wisselende natuurlijke krachten.” Helemaal mee eens, zegt Rick Bruins. “Een modern ventilatie systeem moet functioneren zonder dat er ingrijpen van de gebruiker voor nodig is. Dat betreft dan niet alleen het ventilatiesysteem, maar ook de luchttoevoerroosters.”

VLMedia-11

Onderhoud
Een ventilatiesysteem verlangt periodiek onderhoud, net zoals een cv-ketel. Toch is dat nog niet helemaal tot de gebruiker én soms zelf ook niet tot de installateur doorgedrongen. “Aan de installateur de taak om te zorgen dat de installatie datgene doet waarvoor hij bedoeld is,” meent Alfred Lems. “Hij zal de bewoner erop moeten wijzen dat ook een ventilatiesysteem onderhoud behoeft. Helaas gebeurt dat nog veel te weinig.” Jérôme Eijsackers: “Het is ook de verantwoording van de bewoners zelf. Mensen sluiten wel een onderhoudscontract af voor de cv-ketel, maar ventilatie wordt vergeten.” Waarbij een gigantisch verschil zit tussen een woningeigenaar of een huurder, stelt Alfred Lems. “Die laatste bekommert zich al helemaal niet over de technische installaties in de woning.” Marc Achten: “Misschien is het wel een goed idee om op iedere unit duidelijk aan te geven dat er een filter in zit en dat onderhoud noodzakelijk is. Of een QR-code of iets dergelijks die bewoners kunnen scannen zodat ze direct het juiste filter kunnen bestellen. Want losse filters worden nauwelijks verkocht, terwijl ze toch echt periodiek vervangen moeten worden.” Rick Bruins is het hier niet mee eens. “Het is zeker zo dat niet in alle gevallen de filters op tijd vervangen worden, maar een zeer groot deel van de gebruikers gaat inmiddels keuring met het onderhoud om.”

Leon van Bohemen oppert het voorstel om een periodieke keuring voor ventilatiesystemen verplicht te stellen, net zoals de APK bij een auto. Kom je weer terug bij wat ik al eerder aanhaalde ‘doen wat je belooft’. De installatie moet zodanig goed zijn, dat deze ook door de APK komt na een x-aantal jaar.” Bert Huizing: “Hier zit niemand op te wachten. Wij zijn geen politieagenten. Het is al eerder gememoreerd: dit is een verantwoordelijkheid voor de eigenaar – bewoner. Goede voorlichting is essentieel.” En het onderhoud mag niet beperkt blijven tot alleen de installatie zelf, nee het gaat nog een stap verder. “Het gaat om de complete installatie, dus bijvoorbeeld ook de toevoerroosters,” stelt Natasja Alders. “In België wordt vanaf 2018 wel al een oplossing geboden. Bij het ventilatievoorontwerp worden de voorontwerpspecificaties bijgevoegd alsook de onderhoudsvoorschriften. En die papieren krijgt ook de particulier in zijn handen.”

Robuustheid
Geen onderhoud plegen is killing voor ventilatiesystemen. Jérôme Eijsackers: “De robuustheid van een D systeem is kwetsbaarder als de filters niet worden vervangen, omdat daarmee de complete ventilatie sterker terugloopt dan bij C systeem. Mocht een systeem niet worden onderhouden of misbruikt dan loopt de luchtkwaliteit bij een D systeem verder terug.” Alfred Lems: “Maar ook een systeem C neemt per jaar aanzienlijk aan capaciteit af als er geen onderhoud wordt gepleegd. Dan staat er keurig een box te draaien, die langzaam dichtslibt en zodoende energie verslindt. Alleen als deze herrie gaat maken, trekt men misschien aan de bel. Of trekt gewoon de stekker eruit. En met een beetje pech gaat het ook nog om de bekende metalen wisselstroomventilator, die ‘muizenradjes’ slibben helemaal dicht.” Marc Achten: “Ook een ventilatiesysteem moet je gebruiken volgens de regels van de kunst. Als ik met mijn auto niet naar de garage ga, heb ik ook een probleem.” Jérôme Eijsackers herhaalt nogmaals: “Ik snap niet dat als een installateur langskomt om de cv-ketel schoon te maken, dat hij een ventilatiesysteem niet in het onderhoudscontract meeneemt. Hij kan zelfs een nieuw exemplaar verkopen, maar op de een of andere manier gebeurt het niet. Over laaghangend fruit en energiebesparing gesproken….” Bert Huizing: “Tussen de jaren 70 en 2000 zijn inderdaad allemaal wisselstoomventilatoren toegepast. Door deze te vervangen, verdienen bewoners sowieso 60 euro per jaar op het stroomverbruik. Een nieuwe box is dus zo terugverdiend. En er zijn er nog zeker meer dan een miljoen van in gebruik in ons land, of althans, ze zijn fysiek aanwezig.”

VLMedia-5

Renovatie
De renovatiemarkt is gigantisch veel groter dan nieuwbouw, dus het besparingspotentieel is veel groter, stelt Barry Kooistra terecht. “We stoppen ontzettend veel energie in dat kleine beetje nieuwbouw, terwijl de echte energiewinst valt te behalen in renovatie.” Leon van Bohemen: “Als ventilatiebranche moeten we afstand nemen van denken in systemen; C, D of E. We moeten systemen installeren die projectspecifiek het ontzorgingsniveau aankunnen en waar men geen omkijken meer naar heeft.” Die vlieger gaat op voor nieuwbouw, maar voor de renovatiemarkt lukt dat niet, meent Alfred Lems. Leon van Bohemen: “Tot de jaren zeventig was systeem A de standaard. Vanaf eind jaren zeventig tot op de dag van vandaag is dat systeem C en is systeem A uitgefaseerd. Pas de afgelopen vijftien jaar zijn we met ‘moderne’ sensoren gaan werken. Je zal het per situatie moeten bekijken.” Alfred Lems: “Maar de wens is er natuurlijk wel om hetzelfde ontzorgingsniveau ook in die oudere woningen te realiseren.” Jérôme Eijsackers: “Dat vraagt dan andere oplossingen. Het meten van CO2 in meerdere ruimtes moet je altijd doen, ook bij renovatie. Je moet weten wat de luchtkwaliteit is.”

VLMedia-18

YouTube filmpjes
Alfred Lems blijft sceptisch en geeft een voorbeeld: “Bij een renovatieproject met 150 woningen werd een nieuw systeem geïnstalleerd met CO2 sensoren in de woonkamer en hoofdslaapkamer. Een grote groep bewoners had al vrij snel de sensor in de slaapkamer buiten werking gesteld. Waarom? De box maakte teveel herrie. Oorzaak: omdat de bewoners geen raam of rooster openzetten ‘s nachts, meet de installatie een te hoog CO2 gehalte en draait de box op hoge toeren. Niet bevorderlijk voor de nachtrust.” Jérôme Eijsackers: “Dat bedoel ik met de robuustheid. Mensen kunnen het systeem zelf om zeep helpen. Je zal de bewoners, zeker bij renovatie, maar ook bij nieuwbouw moeten heropvoeden. Het vraagt een goede communicatie. Bij renovatie komen ze veelal uit een situatie dat er helemaal geen roosters zijn, een A situatie met kieren en naden, nauwelijks comfort en tocht. En daar hoor je ze niet over. Mensen gaan er echt wel op vooruit, mits ze worden ‘opgeleid’ (begeleid). Is puur communicatie. De handleiding van een ventilatiesysteem is eigenlijk vergelijkbaar met de bijsluiter van medicijnen. Niemand neemt de moeite om deze te lezen of zich erin te verdiepen. De bediening is niet moeilijk, maar het is wel moeilijk om de gebruikers te bereiken. Misschien moeten fabrikanten het eenvoudiger / laagdrempeliger maken door de bediening te vatten in simpele YouTube filmpjes?”

Barry Kooistra tot besluit: “Fabrikanten kunnen hele goede systemen maken, maar omdat alles zo gedreven is door prijs en EPC krijgen de beste systemen vaak niet de hoogste waardering. “Door energieverbruik te combineren met een tweede waardering ernaast die gaat over kwaliteit en gezondheid, zoals Leon al aanhaalde, kom je tot veel betere resultaten. En zo gaan we wellicht terug naar de essentie van ventileren.” Een mooie uitdaging.